Grete Wendt

Grete Wendt observeerde het leven, reisde door Europa en creëerde veel verschillende figuren, vooral de engelen met de kenmerkende groene vleugels en de elf stippen. Toen ze in 1937 op de Wereldtentoonstelling in Parijs een gouden medaille ontving voor deze figurenvorming was de internationale zegetocht van de engelmuzikanten niet meer te stoppen. Misschien merkte ze toen al: wat soms onmogelijk is voor de mens, maakt de kracht van engelen mogelijk.

Het begin

Op 24 februari 1887 werd in Grünhainichen een meisje geboren dat op een dag de wereld zou veranderen en de ontwerpster zou worden van de engelen met de elf stippen. Haar ouders dopen haar met de naam Margarete. Als dochter van Albert Wendt, een leraar aan de vakschool van Grünhainichen, had Margarete, met als roepnaam Grete, reeds zeer snel een voorliefde voor knutselen, bouwen, tekenen en schilderen. Later ging ze met haar vader mee naar school, waar op dat moment enkel jongens les kregen. Hier startte de emancipatie van een meisje dat later de moed zou hebben om een eigen bedrijf op te starten, het jarenlang in goede banen te leiden en het daarna in de goede handen van de familie over te dragen. (Matthias Zwarg, 2019*)

[Translate to Niederländisch:] Schwarz-Weiß-Aufnahme. Grete im dunklen Kleid und mit Puppe im Arm neben ihren Brüdern. Curt im Anzug, Johannes als kleiner Junge im Ringelpullover.
[Translate to Niederländisch:] Historische Aufnahme. Klassenfoto aus der Gewerbeschule. Grete Wendt als einziges Mädchen in der Klasse. Aufnahme im Winter, die Kinder sind in Mäntel und Mützen gekleidet. Es liegt Schnee.

Jaren in Dresden

Het moet wonderbaarlijk geweest zijn om als jonge vrouw uit het landelijke Grünhainichen naar de wereldstad Dresden te gaan. 1907 was een belangrijk jaar voor de Saksische deelstaathoofdstad. Niet omdat de plaatselijke geschiedeniskalender de oprichting vermeldt van het Verbond voor Duitse vrouwenkleding, dat zich bezighield met het ontwerpen van „fatsoenlijke school- en turnkledij voor meisjesscholen“. Ook niet vanwege de nieuwbouw van de Augustusbrug en de start van de bouw van de sigarettenfabriek Yenidze en zelfs niet omdat de rijksregering de Saksische wijnbouw als „ongeneeslijk ziek“ bestempelde. Veel belangrijker was dat op 1 november de wet op het studeren van vrouwen van kracht werd waardoor vanaf 1908 ook vrouwen toegelaten werden tot vak- en hogescholen.

Kort voordien had de kunstnijverheidsschool van Dresden reeds de eerste klassen voor vrouwen geopend. Grete Wendt begon aan haar opleiding in januari 1907. Zoals vele medestudentinnen en ook de latere medeoprichtster Grete Kühn had ze reeds een kunstopleiding gevolgd. Een spannende tijd.

De twee jonge vrouwen hadden drie jaar onderricht gekregen in het private tekenatelier van de familie Kleinhempel in Dresden. Gertrud, Erich en Fritz Kleinhempel waren nauw betrokken bij de toenmalige hervormingsbeweging die ambachtelijke tradities verdedigde tegen de gejaagdheid van de opkomende industriële massaproductie die schaamteloos profiteerde van het verleden. (Matthias Zwarg, 2019*)

Begin van de ontwerpgeschiedenis

Het einde van hun studies bestond uit een stage die Grete Wendt in de Deutsche Werkstätten in Hellerau, nu een wijk van Dresden, volbracht. De firma was toen een ambitieuze en moderne onderneming. In het kader van de hervorming van de kunstnijverheid behoorde de onderneming tot de belangrijkste producenten van meubels naar ontwerpen van bekende kunstenaars. De als hoeve aangelegde fabriekshallen en de moderne architectuur moeten indruk gemaakt hebben op Grete Wendt als ze in oktober 1910 aan haar stage begon. Van Karl Schmidt, de oprichter van de werkplaatsen, kreeg ze als eerste de opdracht om een kerststal te ontwerpen. Haar ontwerp werd extern bij de Firma Th. Heymann in Großolbersdorf vervaardigd aangezien Grete Wendt noch geen eigen atelier bezat. Al in 1911, kort na het ontwerp van de stal en de vervaardiging van het eerste model, stelde de getalenteerde ontwerpster een exemplaar voor op de kersttentoonstelling van het König-Albert-Museum in Chemnitz (nu de Kunstsammlungen Chemnitz). Tijdens de twee weken durende tentoonstelling kreeg de kerststal veel aandacht van de bezoekers. Reeds tijdens de tentoonstelling kreeg Grete Wendt een aanvraag van de Dürerbund in Dresden die de stal graag in het verkoopassortiment van het Dürerhaus in Dresden wou opnemen. De Dürerbund was toen de belangrijkste cultuurhervormende organisatie in het Duitse taalgebied. Nog eervoller voor de jonge ontwerpster was dat ze de aanvraag rechtstreeks van de oprichter van de Dürerbund, Ferdinand Avenarius, kreeg. Tegelijkertijd berichtten vele vaktijdschriften en kranten over de tentoonstelling waarbij steeds het geslaagde ontwerp van Grete Wendt uit Grünhainichen vermeld werd. Kom meer te weten over het historische ontwerp van de kerststal.

De doorbraak

In 1913 nam Grete Wendt met het ontwerp van de 'Bessenkinderen' deel aan een wedstrijd voor reissouvenirs van de Vereniging Saksische Heimatschutz en won verschillende prijzen waardoor de bestellingen binnenliepen. De eerste exemplaren werden in eerste instantie in het ouderlijk huis uitgevoerd door speelgoedmakers.

De wens om een eigen bedrijf op te richten groeide. Samen met haar studievriendin Margarete Kühn richtte zij op 1 oktober 1915 de vennootschap onder firma 'M. Wendt u. M. Kühn' op. Na het huwelijk van Grete Kühn werd Grete Wendt de enige eigenaar van het atelier zoals dat door de twee vriendinnen ook overeengekomen was. Alle bezittingen van een echtgenote gingen toen over op de echtgenoot. Door de overeenkomst onder de vriendinnen werd veiliggesteld dat de onderneming in handen bleef van beide of toch minstens één van de oprichtsters.
Tot 1972, wanneer de onderneming genationaliseerd werd, bleef Grete Wendt aan het hoofd staan, bezocht ze vele landen om haar figuren op bekende beurzen voor te stellen en stopte ze nooit met het zelf ontwerpen van figuren.

[Translate to Niederländisch:] Skizze von der Beerensammlergruppe. 3 Figuren in verschiedenen Perspektiven. Bleistiftzeichnung.

Artistieke verdienste

Grete Wendt slaagde erin om houten figuurdelen zo te combineren dat figuren ontstonden die leken te bewegen, tot leven kwamen en levensvreugde uitstraalden. De oorsprong ligt ontegensprekelijk in Gretes bijzondere techniek waarbij de figuurlijke compositie pas ontstaat wanneer de gedraaide, gezaagde, gefreesde en gepolijste stukken hout worden geassembleerd. Op de wereldtentoonstelling in Parijs in 1937

kreeg Grete uiteindelijk internationaal erkenning met haar Engelberg met Madonna voor het bijzondere fabricageproces en de prachtige stukken die eruit ontstaan. Het was de combinatie van traditionele kunst en ambacht uit het Ertsgebergte met een eigen artistieke stijl, die met veel verschillende ontwerpen de basis vormde voor het succes van het jonge bedrijf en die ook garant stond voor de mooie toekomst van de onderneming.

[Translate to Niederländisch:] Schwarz-Weiß-Aufnahme vom Engelorchester mit Madonna auf einem Engelberg. Auf den unteren Stufen die Engelmusikanten. An oberster Stelle die Madonna mit Schleier und im langen Kleid. Im Hintergrund Kerzen.

Tussen hemel en aarde

Het zijn Gretes Grünhainichener Engel® die tot op vandaag vele liefhebbers en verzamelaars over de hele wereld weten te begeesteren. Ook de kleurrijke bloemenkinderen zijn  zeer geliefd. Zo kan men stellen dat net de bloemenkinderen met hun ‘aardse’ karakter en de engelen, die het voorrecht hebben om tot het firmament te kunnen opstijgen, grote indruk maken. Hoewel ze ruimtelijk ver van elkaar verwijderd kunnen zijn, daalt af en toe een engel af om te kijken of alles wel oké is. Misschien is het wel dit schijnbare contrast dat de betovering inhoudt bij de vele ontwerpen van Grete – enerzijds de nuchterheid, anderzijds de gave om zijn gedachten de vrije loop te laten en zelfvertrouwen te hebben en dit zelfvertrouwen mee te geven met elke engel die een nieuwe thuis vindt.

[Translate to Niederländisch:] Grete Wendt im braunen Mantel und mit Mütze mit einem bunten Blumenstrauß in der Hand. Sie steht in einem sonst herbstlichen Garten.

De bloemenkinderen met hun buitensporig grote bloemen weten de blik van de waarnemers te richten op de anders nogal kleine dingen. Een bijzondere opmerkzaamheid en ambachtelijke bekwaamheid zijn noodzakelijk om de eenvoud van het kindzijn met de zachte schoonheid van de natuur figuurlijk te kunnen uitbeelden.

Op 1 juli 1979 overleed Grete Wendt in Grünhainichen, het kleine dorp, waar ze zich altijd thuis gevoeld heeft en dat ze naambekendheid gaf met haar ontwerpen. En hoewel Grete ons reeds lange tijd verlaten heeft, blijft haar nalatenschap in het atelier nog altijd zicht- en tastbaar, zowel in de historische ruimten, de vitrinekast als de ateliers, waarin de medewerkers haar ontwerpen en vakmanschap tot op vandaag levend houden.

"Alleen als iets met liefde wordt gedaan, kan dat ook weer liefde geven.”

 

*Matthias Zwarg is de auteur van het in 2019 in beperkte oplage verschenen boek ‘Geschichten aus der Manufaktur’ (Verhalen uit het atelier) dat verscheen naar aanleiding van het jubileum en bijzondere verhalen en highlights bevat uit de honderdjarige geschiedenis van de onderneming. Het boek is uitverkocht. Wanneer u meer over de geschiedenis van het atelier wil leren, krijgt u via speciale tentoonstellingen en in de beleveniswereld van Wendt & Kühn een kijkje achter de schermen. Bovendien publiceren we regelmatig interessante feiten en historische gebeurtenissen in onze elfpunktepost en op onze Instagram-account.